Το εκλογικό σύστημα και η σημασία της αποχής

Αν οι εκλογές μπορούσαν πραγματικά να αλλάξουν τα πράγματα, θα ήταν παράνομες


Ξεκινώντας με αυτό το σχεδόν κλισέ τσιτάτο, θέλω να αναπτύξω κάποιες σκέψεις σε σχέση με το ισχύον εκλογικό σύστημα και την αποχή από τις εκλογές. Αφορμή ήταν ένα tweet του Στέφανου Μάνου, με το οποίο μπορώ να πω ότι συμφωνώ, αλλά όχι ακριβώς έτσι όπως το εννοεί…

Ουσιαστικά ο Στέφανος Μάνος λέει ότι για αυτό το μπάχαλο στην πολιτική ζωή ευθύνεται ο λαός συλλογικά, ο οποίος με την ψήφο του εξέλεξε αυτούς που δημιούργησαν το μπάχαλο, εννοώντας ότι έπρεπε να έχει ψηφίσει διαφορετικά.

Κατ’ αρχάς το επιχείρημα είναι έωλο μέσα στα πλαίσια της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Έστω και αν δεχτούμε ότι ευθύνεται ο ψηφοφόρος του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, με ποιο τρόπο ευθύνεται ο ψηφοφόρος του ΚΚΕ ή του ΣΥΡΙΖΑ για τις αποφάσεις και τις ενέργειες του ΓΑΠ και του Σαμαρά;

Η ευθύνη όμως των ψηφοφόρων βρίσκεται αλλού, κατά τη γνώμη μου. Πριν από μερικές μέρες έγραψα για το διακοσμητικό ρόλο της Βουλής, όπως τουλάχιστον τον αντιλαμβάνομαι εγώ. Περιληπτικά περιγράφω ότι λόγω του εκλογικού νόμου και της κομματικής πειθαρχίας, η μόνη νομοθετική αρμοδιότητα της Βουλής είναι να επικυρώνει τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης. Αν και δεν το περιγράφω αναλυτικά εκεί, η Βουλή έχει και εξελεγκτικό έργο, θεωρητικά δηλαδή ελέγχει την κυβέρνηση. Ουσιαστικά όμως η λειτουργία της αυτή περιορίζεται απλά στο να ακούγεται ένας αντιπολιτευτικός λόγος, ο οποίος δεν έχει καμία επίδραση στο κυβερνητικό έργο. Το πρώτο δεδομένο λοιπόν είναι ότι η Βουλή είναι απλά ένα σώμα χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες. Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι ο ρόλος της Βουλής δεν είναι θεσμοθετημένος με αυτό τον τρόπο, αλλά έχει καταλήξει να λειτουργεί έτσι λόγω της κομματικής πειθαρχίας και των ισχυρών πλειοψηφιών που επιτρέπει ο εκλογικός νόμος.

Εδώ θα ήθελα λίγο να αναλύσω την επίδραση του εκλογικού νόμου στην πολιτική ζωή. Δεν είμαι νομικός οπότε ίσως να έχω καταλάβει κάτι λάθος. Αν ισχύει αυτό, τα σχόλια είναι ανοικτά Η ανάλυση που ακολουθεί είναι κάπως απλουστευμένη. Για παράδειγμα δεν λαμβάνω υπόψη μου τις διαφορετικές εκλογικές περιφέρειες, αλλά αντιμετωπίζω όλη τη χώρα σαν μία μεγάλη εκλογική περιφέρεια. Έχω την εντύπωση ότι αυτή η απλούστευση δεν επηρεάζει τα συμπεράσματα της κουβέντας, τα οποία αναφέρονται στον αριθμό των εδρών κάθε κόμματος στη Βουλή και όχι ακριβώς σε ποιες περιφέρειες κάθε κόμμα κερδίζει έδρα.

Το εκλογικό σύστημα…

Με δύο λόγια το εκλογικό σύστημα είναι απλή αναλογική για τις 260 από τις 300 έδρες και μπόνους οι 40 έδρες που περισσεύουν στο πρώτο σε ψήφους κόμμα.

Εκλογικό μέτρο είναι ο λόγος του αθροίσματος των έγκυρων ψήφων όσων ξεπέρασαν το 3% προς 260. Έγκυρες θεωρούνται οι ψήφοι οι οποίες δεν είναι άκυρες ή λευκές. Ο αριθμός των ψήφων κάθε κόμματος διαιρείται με το εκλογικό μέτρο και προκύπτει ο αριθμός εδρών από τις 260 που κερδίζει κάθε κόμμα στην πρώτη διανομή. Αν ο αριθμός που προκύπτει είναι δεκαδικός, τότε στρογγυλοποιείται στον προηγούμενο ακέραιο. Για παράδειγμα αν προκύψει αποτέλεσμα 32.8, αυτό στρογγυλοποιείται σε 32 έδρες. Οι έδρες που τυχόν περισσεύουν μετά από αυτή τη διαδικασία μοιράζονται στα κόμματα με το μεγαλύτερο υπόλοιπο στη δεύτερη διανομή.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τις τελευταίες εκλογές (όλα τα στοιχεία από εδώ) για να γίνει λίγο σαφέστερο. Εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους ήταν 9,933,385 ψηφοφόροι, ψήφισαν: 7,044,479 (συμμετοχή 70,92%). Έγκυρα ψηφοδέλτια: 6,858,342, άκυρα: 143,658 (2.04 %), λευκά: 42,479 (0.60 %).

Ο πρώτος πίνακας δείχνει τα ποσοστά και τις ψήφους, τις οποίες έλαβε κάθε συνδυασμός, που συγκέντρωσε ποσοστό μεγαλύτερο του 3%:

Συνδυασμός	Ποσοστό	Αριθμός ψήφων
ΠΑΣΟΚ	43.92	3,012,373
ΝΔ	33.48	2,295,967
ΚΚΕ	7.54	517,154
ΛΑΟΣ	5.63	386,152
ΣΥΡΙΖΑ	4.60	315,627
Σύνολο	95.17	6,527,273

Το εκλογικό μέτρο λοιπόν υπολογίζεται ως εξής: 6,527,273/260=25104 (στρογγυλοποιώντας πάλι στον προηγούμενο ακέραιο). Το εκλογικό μέτρο ουσιαστικά εκφράζει τον αριθμό ψήφων που χρειάζεται να συγκεντρώσει ένα κόμμα για κάθε έδρα.

Διαιρώντας τον αριθμό των ψήφων με το εκλογικό μέτρο και στρογγυλοποιώντας στον προηγούμενο ακέραιο, προκύπτουν τα εξής αποτελέσματα για την πρώτη διανομή:

Συνδυασμός	Α διανομή	Υπόλοιπο	Β διανομή	Σύνολο
ΠΑΣΟΚ	119	24997	1	120
ΝΔ	91	11503		91
ΚΚΕ	20	15074	1	21
ΛΑΟΣ	15	9592		15
ΣΥΡΙΖΑ	12	14379	1	13
Σύνολο	257		3	260

Το υπόλοιπο ψήφων υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό των εδρών επί το εκλογικό μέτρο και αφαιρώντας το αποτέλεσμα από το σύνολο των ψήφων για κάθε κόμμα. Οι απομένουσες έδρες στη δεύτερη διανομή μοιράζονται στα κόμματα με το μεγαλύτερο υπόλοιπο ψήφων. Δηλαδή στο συγκεκριμένο παράδειγμα οι 3 έδρες που περισσεύουν μοιράζονται από μία στο ΠΑΣΟΚ, στο ΚΚΕ και στο ΣΥΡΙΖΑ. Τέλος το ΠΑΣΟΚ σαν πρώτο κόμμα παίρνει τις υπόλοιπες 40 έδρες επειδή ήταν το πρώτο σε ψήφους κόμμα και έχει σύνολο 160 έδρες.

Τρία είναι κατά τη γνώμη μου τα κύρια σημεία του εκλογικού νόμου τα οποία δημιουργούν το πρόβλημα:

Το μπόνους των 40 εδρών στο πρώτο κόμμα.
Το ποσοστό 3% που απαιτείται για να μπει ένα κόμμα στη Βουλή.
Το εκλογικό μέτρο υπολογίζεται αφού πρώτα αφαιρεθούν οι άκυρες και οι λευκές ψήφοι.
Το πρώτο σημείο είναι κατά τη γνώμη μου προφανές γιατί είναι προβληματικό. Σε ιδανικές συνθήκες το πρώτο κόμμα χρειάζεται να συγκεντρώσει 42.69% της λαϊκής ψήφου (111/260 = 0.4269) για να έχει απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή.

Το δεύτερο πρόβλημα γίνεται εμφανές όταν κανείς κοιτάξει τις έγκυρες ψήφους και τις ψήφους που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του εκλογικού μέτρου: 6,858,342 – 6,527,273 = 331,069. Αν αναλογιστούμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε 315,627 ψήφους και 13 έδρες, καταλαβαίνουμε ότι η βούληση ενός μεγάλου κομματιού του Ελληνικού λαού δεν εκφράζεται μέσα στη Βουλή.

Όμως το πρόβλημα είναι ακόμα βαθύτερο. Για να το τραβήξω στα άκρα με ένα απλοϊκό παράδειγμα φανταστείτε 30 κόμματα να συγκέντρωναν 2.9% στις εκλογές. Αυτό είναι το 87% των ψήφων, όμως κανένα από αυτά τα κόμματα δε θα έμπαινε στη Βουλή και το υπόλοιπο 13% θα έπαιρνε το 100% των εδρών. Δηλαδή αν ψηφίσω ένα κόμμα που δε θα συγκεντρώσει τουλάχιστον 3%, η ψήφος μου δε λαμβάνεται υπόψη.

Τέλος οι λευκές ψήφοι δε λογίζονται ως έγκυρες και δεν χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του εκλογικού μέτρου. Αυτό σημαίνει ότι ουσιαστικά ότι οι λευκές ψήφοι δεν λαμβάνονται υπόψη.

…και η αποχή

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι λευκή και ψήφος σε κόμμα που δε θα λάβει 3% δεν έχει νόημα. Με τη μόνη διαφορά ότι η συμμετοχή στις εκλογές σημαίνει ότι αποδέχεσαι αυτό το παιχνίδι και τους κανόνες του. Αποδέχεσαι δηλαδή το διακοσμητικό ρόλο της Βουλής, καθώς επίσης και το στρεβλό τρόπο με τον οποίο αυτή εκλέγεται.

Κατά τη γνώμη μου η μόνη επιλογή που έχω για να δείξω την αντίδρασή μου σε αυτό είναι να μη συμμετάσχω. The only winning strategy is not to play που λένε και οι φίλοι μας οι Αγγλοσάξονες. Η πολιτική μου δράση δεν μπορεί να εξαντλείται στις εκλογές, πόσω μάλλον όταν αυτές δε μου δίνουν επιλογές που να έχουν νόημα.

Όταν λοιπόν κάποιος λέει “ξέρεις εμείς τους ψηφίσαμε”, αν έχεις ψηφίσει έστω και Βεργή πρέπει να αποδεχθείς ότι έχει ένα δίκιο…

ΠΗΓΗ: pexlibanis

Εδώ θα βρείτε και το πλήρες κείμενο του νόμου.